فسفین، با فرمول شیمیایی PH₃، یک گاز بی رنگ و سمی است که در شرایط استاندارد فشار و دما به صورت گاز وجود دارد. این ماده به عنوان یک ترکیب شیمیایی با شناسه پاب کم 24404 شناخته می شود و جرم مولی آن 33.99758 گرم بر مول است. فسفین به طور معمول از واکنش آلومینیوم فسفید (AlP) که به عنوان قرص برنج یا قرص ساس نیز شناخته می شود با آب تولید می شود. این واکنش شیمیایی علاوه بر تولید فسفین، منجر به آزاد شدن گازهای دیگری نیز می شود که به شدت سمی هستند و می توانند باعث مرگ دردناک شوند. فسفین به دلیل خواص سمی و قابلیت نفوذ بالایی که دارد، به طور گسترده ای به عنوان آفت کش در کشاورزی و انبارداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین، این ماده در صنایع شیمیایی و الکترونیک نیز کاربردهایی دارد. با توجه به خطرات ناشی از تماس با فسفین، آشنایی با خواص، کاربردها و منابع تولید این ماده برای افرادی که در صنایع مرتبط فعالیت می کنند بسیار مهم است. در ادامه به بررسی دقیق تر کاربردها و منابع تولید فسفین خواهیم پرداخت.
کاربرد فسفین
فسفین، گازی بیرنگ و بسیار سمی است که کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارد. یکی از مهمترین کاربردهای فسفین، استفاده از آن به عنوان آفتکش در کشاورزی و انبارداری است. فسفین به دلیل توانایی نفوذ بالا در بافتهای حشرات و جوندگان، به عنوان یک سم مؤثر برای کنترل آفات مختلف به کار میرود. علاوه بر این، فسفین در برخی صنایع شیمیایی برای تولید ترکیبات آلی فسفره و همچنین در صنایع الکترونیک به عنوان عامل خورنده استفاده میشود. با این حال، به دلیل سمی بودن بسیار زیاد فسفین، استفاده از آن نیازمند رعایت دقیق دستورالعملهای ایمنی و بهداشتی است. استنشاق فسفین میتواند عوارض شدیدی از جمله آسیب به ریهها، سیستم عصبی و قلب را در پی داشته باشد و حتی منجر به مرگ شود.
خطرات استفاده از فسفین
فسفین، گازی بیرنگ و بسیار سمی است که خطرات جدی برای سلامتی انسان دارد. استنشاق فسفین میتواند عوارض شدیدی از جمله آسیب به ریهها، سیستم عصبی مرکزی و قلب را در پی داشته باشد. این گاز میتواند باعث سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه، حالت تهوع، استفراغ و در موارد شدیدتر به کما و مرگ منجر شود. علاوه بر این، تماس مستقیم فسفین با پوست و چشمها نیز میتواند باعث سوختگی و آسیب جدی شود. به دلیل خطرات بالای فسفین، استفاده از آن نیازمند رعایت دقیق دستورالعملهای ایمنی و بهداشتی است. در صورت کار با فسفین، استفاده از تجهیزات حفاظتی مانند ماسکهای تنفسی، دستکش و لباسهای محافظ ضروری است. همچنین، محل کار باید به خوبی تهویه شود تا از تجمع گاز فسفین در هوا جلوگیری شود.
علائم مسمومیت با فسفین
علائم مسمومیت با فسفین بسیار متنوع و گاهی اوقات مبهم هستند و بسته به میزان تماس با این گاز سمی، مدت زمان مواجهه و شرایط فردی متفاوت می باشد. به طور کلی، علائم مسمومیت با فسفین را می توان به دو دسته حاد و مزمن تقسیم کرد.
علائم حاد مسمومیت معمولا به سرعت پس از استنشاق فسفین ظاهر می شوند و شامل تنگی نفس، سرفه، درد قفسه سینه، تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد، سرگیجه، ضعف عضلانی، تشنج و در موارد شدیدتر به کما و مرگ منجر می شود. همچنین، آسیب به اندام های داخلی مانند قلب، ریه ها، کبد و کلیه ها از دیگر عوارض حاد مسمومیت با فسفین است.
علائم مزمن مسمومیت در افرادی که در معرض مقادیر کم فسفین به مدت طولانی قرار گرفته اند، مشاهده می شود و شامل خستگی مزمن، اختلالات عصبی، مشکلات تنفسی و اختلالات گوارشی است.
فسفین در کجا یافت میشود؟
فسفین اکثرا به صورت دستی و مصنوعی توسط انسان در محصولاتی مانند فومیگانت ها یا همان آفت کش ها یا سلاح های شیمیایی بیولوژیکی ساخته شود یا فراورده ی جانبی طبیعی حیات باشد. این گاز را میتوان در مرداب ها و باتلاق ها پیدا کرد که میکروب ها عامل تولید آن هستند. فسفین همچنین در روده بعضی از حیوانات یا فضولات آنها یافت میشود که مهم تر از همه فسفین در زمین تقریبا به صورت انحصاری صورت مرتبط با حیات است.
شناسایی گاز فسفین با دتکتور تیوب
دتکتور تیوب وسیلهای کاربردی برای تشخیص سریع و آسان انواع گازها از جمله فسفین است. این دستگاه از یک لوله شیشهای پر شده از مواد شیمیایی حساس به گاز موردنظر تشکیل شده است. برای شناسایی فسفین، ابتدا باید دتکتور تیوب مخصوص به این گاز را انتخاب کرد. سپس، با شکستن نوک تیوب و قرار دادن آن در معرض هوای مشکوک به وجود فسفین، واکنش شیمیایی بین گاز و مواد درون تیوب باعث تغییر رنگ یک ناحیه مشخص در تیوب میشود. شدت تغییر رنگ و طول ناحیه تغییر یافته، نشاندهنده غلظت تقریبی گاز فسفین در هوا است. با مقایسه این تغییر رنگ با مقیاس رنگی موجود بر روی تیوب، میتوان میزان غلظت گاز را به طور تقریبی تعیین کرد. البته، برای اندازهگیری دقیق غلظت گاز فسفین، استفاده از دستگاههای آنالایزر گاز دقیقتر است.
دراگر تیوب فسفین Drager کد 8101611
نتیجه گیری
فسفین، گازی سمی و بیرنگ است که در صنایع مختلف به عنوان آفتکش و در برخی فرآیندهای شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد. تولید این گاز اغلب از طریق واکنش آلومینیوم فسفید با آب صورت میگیرد. با توجه به خطرات بالای فسفین برای سلامتی انسان، استفاده از آن نیازمند رعایت دقیق دستورالعملهای ایمنی است. علائم مسمومیت با فسفین متنوع و شامل مشکلات تنفسی، گوارشی و عصبی است. برای تشخیص سریع و آسان وجود فسفین در هوا، میتوان از دتکتور تیوبهای مخصوص استفاده کرد. این دستگاهها با تغییر رنگ در مجاورت گاز فسفین، امکان تشخیص تقریبی غلظت آن را فراهم میکنند. با این حال، برای اندازهگیری دقیقتر، استفاده از آنالایزرهای گاز توصیه میشود. به طور کلی، آگاهی از خواص، کاربردها و خطرات فسفین برای افرادی که در صنایع مرتبط فعالیت میکنند، بسیار حائز اهمیت است.